جنگل‌های هیرکانی؛ پیشینه یک تاراج

جنگل‌های هیرکانی؛ پیشینه یک تاراج

در 30 شهریور 1259 خورشیدی یعنی اواسط دوران سلطنت ناصرالدین شاه گزارشی از وضعیت جنگل های آستارا در روزنامه اختر منتشر شد. در بخشی از این گزارش آمده است : " اهالی طالش و روس و گالش از آن طرف سرحد یعنی از خاک روس گذشته، درختان بسیار بزرگ و قوی را که طبیعت چندین سال پرورش داده بدان بلندی رسانده است، بی هیچ مانع و مزاحمی بریده به سمت خاک روس نقل نموده به واپورهای روس می فروشند ... بسیاری از جاهای این سوی رودخانه (آستاراچای) که داخل خاک ایران است بالمره خالی مانده، جنگل را به وضع زمین بایر درآورده اند."
همین روزنامه شانزده سال بعد در 24 خرداد 1275 در گزارش دیگری می نویسد : " تمامی جنگل های ایران بی صاحب تر از علف بیابان افتاده، هر کس هر چه می خواهد می برد، مانعی نیست ... در سمت آستارا که سرحد روس و ایران است هر دو طرف جنگلی است. در طرف روس احدی را قدرت آن نیست که برگی از درختی برگیرد، ولی در سمت ایران تبعه داخله سهل است، اجانب نیز بی مؤاخذه و پرسش کسی به جنگل ها ریخته، درختان قوی هیکل را به ضرب تیشه و تبر قطع کرده، بدانسوی نقل می دهند ... وقوع این حالات را از بیست سال قبل بر این به دفعات در صفحات اختر نوشته، به دولت و ملت لزوم محافظت جنگل های مذکور را یادآوری نموده بودیم. افسوس که به خرج هیچ کدام نرفت. گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من، آنچه البته به جایی نرسد فریاد است." 
این اسناد تاریخی به طرزی حیرت آور تصویر آشنایی را در ذهنمان تداعی می کند. گو اینکه بعد از گذشت صد و چهل سال گوش همان گوش و ناله همان ناله است.
کشور ما در این مدت سه نظام سیاسی مختلف را تجربه کرده است، ولی ظاهرا عامل نابودی جنگل ها همواره ثابت مانده. اما این عامل چیست؟ به راستی چرا جنگل هایمان از دست می روند؟
به تاریخ برگردیم؛ سلاطین قاجار دست کم از سال 1231 خورشیدی جنگل های شمال را به صورت ده ساله اجاره می دادند. شخص اجاره کننده با قطع گسترده درختان و فروش و صادرات چوب آن به درآمد می رسید. مرور مطبوعات قرن نوزدهم ایران نشان می دهد جنگل های هیرکانی در نگاه دولتمردان آن زمان چیزی جز منبعی برای درآمد نبود. قرن بیستم نیز با تمام فراز و نشیب هایش نتوانست این نگاه را تغییر دهد. گو اینکه ملی شدن منابع طبیعی، ایجاد ادارات عریض و طویل، تصویب قوانین گوناگون و اقداماتی از این قبیل نه در جهت حفاظت از جنگل ها بلکه در راستای کنترل بیشتر دولت بر منابع مالی اش بوده است. ثبت جهانی جنگل های هیرکانی، طرح تنفس جنگل ها و خبرهای امیدوار کننده ای مانند این هرگز از سطح کاغذ و فضای مجازی فراتر نمی رود. آنچه در دنیای واقعی در حال وقوع است ادامه همان روندی است که از دو قرن پیش آغاز شده. ایران در اوایل قرن نوزدهم بخش کوچکی از جنگل های هیرکانی را در جنگ با همسایه شمالی از دست داد. اما تاریخ نشان داد تنها آنچه از دست رفته بود باقی ماند و آنچه باقی مانده بود از دست رفت. توقف این روند در آینده نزدیک بسیار بعید به نظر می رسد. هر چند با نگاهی به آن سوی مرز همچنان کورسوی امیدی در دلمان روشن می ماند؛ اگر کشور همسایه توانسته جنگل های خود را حفظ کند، چرا ما نتوانیم؟

*فعال محیط زیست

235232